Yukarıdaki şekilde gördüğümüz ana aktörlerin yanı sıra, kümelerin oluştuğu bölgelerde faaliyet gösteren diğer önemli aktörleri de listeye eklediğimizde, kümeyi meydana getiren genişletilmiş aktörlerin (küme konseyinin) listesi aşağıdaki gibidir:
durumlarından birisine karşılık gelebilir. Bu iki kültür seviyesi arasındaki farklılıklar, kümelenme çalışmalarında izlenecek olan yolları da farklılaştıracaktır. Bu bahsettiğim iki örneği bire bir yaşadık. (a) grubuna giren süreç için (bölgede mevcut olmayan bir kültürü yerleştirmenin zorluğunu anlatmak) ikinci bir kitap kolayca yazılabilir, burada özet olarak en önemli olan şu hususlar söylenebilir: Firmaların birbirlerine güven duyması, birlikte ortak projeler planlamaları ve hatta başlangıçta birlikte oturup kahvaltı etmeleri bile kolay olmayacaktır. Size, kahvaltılara ilginin artmasını kolaylaştıracak bir ipucu vereyim: kahvaltıların ücretsiz davetler olması. Onlar kahvaltı ederken siz de bu ortamı fırsat bilip küme modelini ve güzel gelecek hayallerinizi onlara anlatabilirsiniz.
Ankara’da bulunan Organize Sanayi Bölgelerine (OSB) küme ve kümelenme kültürünün yerleşmesi için çalışmalarımıza 2007 yılının ilk aylarında başladık ve ilk yıl çok zorlandığımızı itiraf etmeliyim.
Sektör seçiminde Analitik Hiyerarşi Yöntemi (AHY)1 Profesör Thomas L. Saaty tarafından 1970’lerde birden çok kriter içeren karmaşık problemlerin çözümünde kullanılmak üzere geliştirilmiş olan AHY’nin uygun olacağı düşüncesi, o zamanki çalışma arkadaşlarım: Yrd. Doç. Dr. Neslihan AYDOĞAN, Yrd. Doç. Dr. Ferda Can ÇETİNKAYA, Prof. Dr. Levent KANDİLLER ve Yük. Müh. Benhür SATIR’da hakimdi. Bilgimiz dâhilinde, daha önce kümelenme çalışmaları için kullanılmamış bir yöntem.
AHY yöntemini kullanmak zorunlu mudur? Bu çalışma 2007 yılında bizlerin de sahada uyguladığı ilk kümelenme çalışması olduğundan, akademik yöntemler ile pilot sektör seçimine odaklanmıştık. Sektör seçimini daha az hata ile yapmış olacağımızı düşündük. Şimdiki tecrübem ile bu işe başlamış olsaydım AHY metodunu seçmeye gerek duymazdım. Ankara’daki ilk kümelenme çalışmalarımızı ve bu çalışmalar sırasında yaşadığımız zorlukları burada anlatmayacağım. Çünkü dikkatimizi kümenin öneminden uzaklaştırarak, kümenin kurulmasının ne kadar zahmetli olduğu noktasına çekecektir. Kısmet olursa kümelenme konusundaki anılarımı bir başka kitapta anlatmayı düşünüyorum.
Devletimizin bu modeli tanımlayan bir yönetmeliği yoktu, halen de yok. Bu modelin işe yarayıp yaramayacağı, kümelenmeye nasıl finansman sağlayacakları, hangi tüzel kişiliğin bu oluşuma uygun olacağı sorularının cevapları da henüz yok.
Kümelenme için sektör seçimi çalışmaları farklı şekilde de yapılabilir. Aşağıda, AHY yöntemine göre uygulanabilirliği daha kolay ve herkes tarafından anlaşılabilir bir başka metodu anlatacağım. Bu bir endüstrinin “Location quotient” (LQ) değeridir. LQ değeri, ilgilenilen endüstri kolunun bulunduğu bölgedeki yoğunluğunun, tüm ülke içerisindeki yoğunluğuna oranını gösterir. (2)
LQ değeri:
Sosyal sermaye açısından bölgenin gücünü ortaya çıkarmak vb. önemli hususların hesaplanması için faydalı bir metottur. Ayrıca bölgedeki sektörün zaman içerisinde artan LQ değeri, o sektörün giderek daha da güçlendiğini gösterirken, zaman ile azalan LQ değeri de bölgede o sektörün giderek zayıflamakta olduğunu ve sektör için koruyucu tedbirlerin alınması gerektiği işaret eder.
LQ değeri aşağıdaki şekilde formüle edilmektedir:
Burada 𝐸𝑧𝑖; z endüstri bölgesindeki, i endüstri kolundaki firmaların sayısını gösteriyor. Denklemin pay kısmı; z endüstri bölgesindeki i endüstri kolundaki firma sayısının, z endüstri bölgesindeki toplam firma sayısına oranıdır. Payda ise; ülkedeki tüm endüstri bölgelerindeki i endüstri kolundaki firmaların sayısının, ülkedeki tüm endüstri bölgelerindeki tüm endüstri kollarındaki işletmelerin sayısına oranıdır. Bu iki oranın birbirine oranı da bize LQ değerini veriyor.
Büyük LQ değeri odak noktasında olan endüstri bölgesinin, endüstri kolunda, ülke geneline göre daha güçlü olduğunu göstermektedir. Büyük ve küçük LQ değeri olan endüstri kollarına politika üreticilerinin dikkat etmesi gerekir.3 Her iki farklı LQ değeri için ayrı ayrı politikaların geliştirilmesi gerekmektedir.
LQ, bölgelerin genel analizi için de hesaplanabilir. Örneğin; bölgenin eğitim düzeyinin, suç oranlarının ve tüketim eğilimlerinin ülke geneline göre kıyaslamaları yapılabilir.
Bir bölgeyi iyi tanımıyor isek (sektörler ve işletmelerin sayıları hakkında bilgi sahibi değilsek) ilk olarak bölgede kümelenme çalışması için yararlı olacak saha taramasının yapılması gerekir. Bu tarama sonucunda sahada var olan sektörlerin ve her sektördeki işletme sayıları bulunmalıdır. Ayrıca, işletmeleri iyi tanımak için detaylı anket soruları hazırlanarak saha çalışmasına devam edilmelidir.
Anket soruları:
vd. hususları ortaya çıkarmalı ve mümkün ise şirketleri daha iyi tanımak için soruların kapsamı genişletilmelidir. Bu detayda yapılacak anket çalışması kümelenme için önemli bir alt yapı oluşturur. Ülke geneline ait bilgileri Türkiye İstatistik Kurumundan ve/veya Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığından alınabilir. Gerekli bilgilere sahip olduktan sonra her bir sektör için LQ değerleri hesaplanabilir. Böylece bölgedeki sektörlerin ülke geneline göre yoğunlukları da bulunur.
Kümelenme çalışmalarına, yapılan saha çalışması sonucunda belirlenen en güçlü sektör üzerinde başlanılmalıdır.
1 Fundamentals of Decision Making with the Analytic Hierarchy Process, paperback, RWS Publications, 4922 Ellsworth Avenue, Pittsburgh, PA 15213-2807, original edition 1994, revised 2000; A. Kuru üzüm ve N. Atsan, (2001), “Analitik Hiyerarşi Yöntemi ve İşletmecilik Alanındaki Uygulamaları”, Akdeniz İ.İ.B.F. Dergisi, 1, 83-105
2 [http://www.economicmodeling.com/wp-content/uploads/2007/10/ emsi_understandinglq.pdf ]
3 www.economicmodeling.com, Economic Modelling Specialist Inc. (EMSI) Resource Library, Understanding Location Quotient
